Psychogeriatria - psychiatria wieku podeszłego

Wiele zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym pozostaje nie zauważonych, rozpoznanych nieprawidłowo lub zlekceważonych. Wynika to zarówno z innego ich przebiegu niż w wieku młodszym, jak i w dużej mierze braku odpowiednich kompetencji lekarzy zajmujących się chorymi. Zawsze takie sytuacje są przyczyną niepotrzebnego, gdyż możliwego do uniknięcia, cierpienia pacjenta.

Postawę lekarzy zajmujących się chorymi w wieku podeszłym niejednokrotnie cechuje ageizm, myślenie nasycone stereotypami, wynikającymi z wyobrażeń o ostatnim okresie życia, własnych lęków, poczucia niekompetencji i niechęci wobec starego człowieka.

Stereotypy utrudniają podjęcie właściwych decyzji diagnostycznych dotyczących pacjenta geriatrycznego, np.: „też miałbym depresję, gdybym był stary i chory”, „lekarstwa jej nie pomogą, mogą jej tylko zaszkodzić”, „ten chory jest zbyt stary, by go leczyć” itp.

Starzenie się jest procesem nieuniknionym, wszechobecnym, dotyczącym wszystkich przedmiotów i organizmów żywych. Świadomość tego faktu, jego konsekwencji dla pacjenta jest niezbędna u lekarza praktyka, który stykać się będzie coraz częściej, niezależnie od specjalności, z pacjentem w wieku podeszłym. Coraz większa grupa pacjentów przyjmowanych przez praktykujących psychiatrów to osoby powyżej 65 roku życia, co oczywiście wynika z najwyraźniej występującego obecnie zjawiska demograficznego polegającego na starzeniu się populacji. Edukacja żadnego psychiatry nie będzie pełna bez znajomości przebiegu i obrazu klinicznego zaburzeń psychicznych, specyfiki farmakoterapii, reakcji niepożądanych i interakcji lekowych w przebiegu leczenia osób starszych.

 

Czynniki determinujące odrębności zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym w stosunku do zaburzeń we wcześniejszych okresach życia

Ocena stanu psychicznego pacjenta geriatrycznego musi uwzględniać jego sytuację społeczną. Zrozumienie roli pełnionej przez osobę w wieku podeszłym w rodzinie i społeczności jest kluczowe dla zrozumienia jej zachowania. Senior może być osobą niezależną, zamieszkiwać z rodziną lub w domu opieki. Znalezienie się w warunkach placówki pozbawia go prywatności i jest wyzwaniem dla zachowania godności i niezależności. Opieka w domu nad niesprawnym fizycznie, często również psychicznie i intelektualnie członkiem rodziny stanowi obciążenie emocjonalne i finansowe, z którym opiekunowie nie zawsze dobrze sobie radzą. Lekarz prowadzący chorego z zaburzeniami psychicznymi w wieku podeszłym musi w planie terapeutycznym wziąć pod uwagę kondycję psychiczną opiekuna, jego wydolność i odporność na obciążenia wynikające z opieki.
Wiek sam w sobie nie stanowi czynnika ryzyka złego rokowania. W starości mechanizmy radzenia sobie pozostają takie same, jakimi człowiek dysponował we wcześniejszych okresach życia. Przejście na emeryturę jedynie w połączeniu z innymi czynnikami (zły stan zdrowia, zła sytuacja materialna) stanowi czynnik ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych. Owdowienie w podeszłym wieku rzadziej jest przyczyną depresji, niż owdowienie we wcześniejszym okresie życia. Pacjenci powyżej 85 r.ż. stanowią coraz liczniejszą szczególną kategorię, którą charakteryzuje narażenie na izolację społeczną, choroby somatyczne, kruchość fizyczna (frailty).
Choroby somatyczne wpływają negatywnie na sprawność funkcji poznawczych: przewlekłe choroby układu krążenia, stany po zabiegach kardiochirurgicznych, cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nadciśnienie. Ponadto współistniejące choroby somatyczne istotnie wpływają na obraz i przebieg zaburzeń psychicznych, utrudniają ich leczenie, a przede wszystkim są powodem stosowania leków, które z jednej strony mogą wpływać niekorzystnie na nastrój i funkcje poznawcze, z drugiej wchodzić w interakcje z lekami psychotropowymi. Staranna analiza przyjmowanych przez chorego leków powinna poprzedzać każdą decyzje terapeutyczną psychiatry, a niejednokrotnie wskazana jest konsultacja z lekarzem internistą lub kardiologiem leczącym pacjenta celem ustalenia ewentualnych przeciwwskazań do włączenia leku psychiatrycznego (n.p. inhibitora cholinoesterazy u pacjenta z bradykardią).