W zdecydowanej większości przypadków choroby Alzheimera, na różnych jej etapach, pojawiają się zaburzenia zachowania, emocji i objawy psychotyczne. Dotyczy to, jak wynika z większości badań, nawet 90-100% chorych. W przypadku chorych z otępieniem z ciałami Lewy’ego objawy psychiatryczne także należą do typowych i są wymagane dla postawienia rozpoznania (halucynacje). Również w otępieniach o innej etiologii (np. chorobie Picka, otępieniu w chorobie Parkinsona) typowo występują zaburzenia neuropsychiczne.
Zaburzenia neuropsychiczne (znane również jako: objawy neuropsychiatryczne, zaburzenia zachowania i objawy psychiatryczne w otępieniu, ZZOP) definiowane są jako niedostosowana aktywność słowna, głosowa bądź ruchowa oceniana przez obserwatora z zewnątrz za nie wynikającą z potrzeb i nie spowodowana zaburzeniami świadomości pobudzonej osoby (Cohen-Mansfield, 1986). Można przyjąć, że są to praktycznie wszystkie objawy występujące w otępieniu nie będące zaburzeniami funkcji poznawczych.
Można wyróżnić następujące grupy zaburzeń neuropsychicznych:
• zaburzenia psychotyczne (omamy, urojenia),
• zaburzenia emocjonalne (depresja, mania, dysforia, zaburzenia lękowe),
• pobudzenie i agresja,
• nieprawidłowe zachowania ruchowe (wędrowanie; ang. pacing - stereotypowe bezcelowe chodzenie),
• zaburzenia snu,
• zmiany osobowości (apatia, odhamowanie).
Międzynarodowe Towarzystwo Psychogeriatryczne wydało oświadczenie stwierdzające, że:
1) zaburzenia zachowania i objawy psychologiczne (ang. BPSD, behavioral and psychological symptoms of dementia) występujące w otępieniu są integralną składową procesu chorobowego, wymagają troski i zainteresowania ze strony lekarza;
2) objawy te stwarzają poważne problemy osobom znajdującym się w otoczeniu chorego oraz jemu samemu;
3) zaburzenia te mogą być skutecznie leczone, co zmniejsza cierpienie chorego, obciążenie członków rodziny, a także koszty ponoszone na opiekę nad chorym.
Olbrzymią trudność praktyczną stanowi leczenie zaburzeń neuropsychicznych. Typowo stosuje się liczne leki psychotropowe, natomiast należy pamiętać o ich możliwych działaniach niepożądanych i ograniczonej skuteczności. Wskazane jest aby leczenie prowadził specjalista doświadczony w leczeniu objawów neuropsychiatrycznych. Olbrzymie znaczenie mają metody postępowania niefarmakologicznego, z którymi powinien, w pierwszej kolejności, zapoznać opiekunów specjalista prowadzący pacjenta.
Zasady postępowania:
• dokładne ustalenie sytuacji, które mogą prowokować pobudzenie (np. kąpiel, posiłki) oraz objawów towarzyszących pobudzeniu (np. przygnębienie, omamy, urojenia),
• wykluczenie przyczyn somatycznych,
• wdrożenie postępowania niefarmakologicznego,
• w przypadku braku skuteczności działań niefarmakologicznych włączenie odpowiedniego leku psychotropowego,
• farmakoterapię należy stosować jedynie w przypadku wystąpienia zachowań zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu chorego lub otoczenia albo szczególnie uciążliwych dla opiekuna,
• w 3 miesiące po ustabilizowaniu stanu psychicznego należy podjąć próbę zmniejszenia dawki, a w razie powodzenia - stopniowego odstawienia leku.
